Op vrijdag 29 september vond de herdenkingsplechtigheid plaats voor onze overleden kameraad Ernest Mandel. Meer dan driehonderd mensen zakten of naar de Vrije Universiteit Brussel. `s Anderendaags werd in Parijs de as bijgezet op het kerkhof van Père Lachaise, zoals Ernest het verlangd had.

In uitvoering van de wil van Ernest was de herdenkingsplechtigheid een militante activiteit. Doorheen een reeks tussenkomsten van oude kameraden, leden en sympathisanten van de SAP en de Vierde Internationale of persoonlijke vrienden, werd zijn strijd en leven overlopen. 

De door Guido Totté vakkundig gepresenteerde avond werd geopend en afgesloten door François Vercammen, lid van het Politiek Bureau van de SAP en van de leiding van de Vierde Internationale. François legde uit welke de zin van dit huldebetoon was aan ‘deze intellectueel, vol eenvoud, diep menselijk in zijn relaties en oprecht in zijn politiek engagement’.

Hulde brengen aan Ernest, verklaarde François Vercammen, ‘betekent hem in de ‘sociale en historische context van zijn tijd plaatsen’. Waarna hij de grote etappes van Ernest Mandels jeugd en adolescentie overliep, een periode die Ernest de laatste tijd `met genoegen en nostalgie’ aanhaalde.

François Vercammen legde ook uit welke de intellectuele ‘obsessies’ van Mandel waren, samengevat in drie vragen die de fundamentele as van zijn werk vormen: Waarom en hoe overleefde het kapitalisme zijn crisissen? Waarom slaagt de arbeidersklasse er niet in zich van haar (stalinistische en reformistische) vervormingen te ontdoen? Hoe kan een kleine revolutionair-socialistische minderheid het geheel van de arbeidersklasse voor zich winnen?’.

Oorlog en verzet

Vele personaliteiten en vrienden van Ernest volgden elkaar op om getuigenissen te brengen. De eerste, Jan Craeybeckx, prof. emeritus aan de VUB, leerde Ernest kennen als klasgenoot in het Atheneum van Antwerpen (1938). Met brio vertelde hij over de rebelse streken van de scholier Ernest en zijn uiteenlopende interesses: van wereldpolitiek, over klassieke muziek tot de prestaties van FC Antwerp en Beerschot...

Maxime Steinberg, historicus en directeur van het studiecentrum over de tweede wereldoorlog, onderstreepte de rol van het gezin Mandel, dat zeer vroeg via het door hen uitgegeven tijdschrift ‘Het Vrije Woord’, inzag welk lot de nazi’s voor de Joden in petto hadden. “Uit deze artikels blijkt een zodanige luciditeit dat ik aanvankelijk dacht dat ze na de oorlog geschreven waren”, zei Steinberg.

Lucien Perpette, voormalig BBTK-afgevaardige bij Cockerill-Sambre, sprak over zijn eerste ontmoeting met Mandel, toen deze - in de jaren ‘50 - marxistische basisvorming gaf aan de SJW.

Aperitief

Vervolgens kwam Jean Van Lierde aan de beurt. In dezelfde jaren’50 wordt hij -als katholieke scout –lid van de SJW, dankzij Emile Van Ceulen en Ernest Mandel. Van Lierde haalde ook een grappige anekdote aan. Op een avond zaten Marcel Liebman, Ernest Mandel en hijzelf ten huize Mandel te discussiëren rond een glaasje porto. Plots wordt er gebeld en Ernest haast zich om de fles en de glazen te verbergen met de woorden: Dat is vast een militant!’. Waarop Van Lierde besloot: Marcel en ik hebben nooit begrepen waarom een aperitief en het marxisme niet met elkaar te verzoenen zijn!

Andere sprekers betraden het spreekgestoelte, afgewisseld met video- en filmbeelden en muziek door Remko Devroede.

Grootste boek

Jaap Kruithof beklemtoonde dat Ernest wel eens de bal mis sloeg, vooral omwille van zijn ontwapenend optimisme. “Met Mandel verliezen we onze grootste intellectueel van de tweede helft van deze eeuw. (...) Hij was intellectueel zo superieur dat het moeilijk was je met hem te meten. Ik herinner me een debat tussen hem en Eyskens... dat was belachelijk”. Ook al herhaalde Kruithof dat je de man niet de hemel mocht inprijzen, stelde hij zelf: ‘Het Laatkapitalisme is het grootste boek dat in België gepubliceerd werd om het neo-kapitalisme te begrijpen (...) Het zijn werken van een niveau gelijk aan Marx zelf’.

Ida Dequeecker ging dieper in op de relatie tussen Ernest en zijn kameraden van de SAP: “Hij stelde ons altijd een heleboel vragen, over onze strijd, onze taken... Hij had veel aandacht voor het feminisme. In tegenstelling tot vele mannen, had hij niet de pretentie zich een feminist te noemen. Hij was ervan overtuigd dat er geen socialisme zonder feminisme kon zijn en omgekeerd.”

Abraham Serfaty stelde dat ‘Ernest Mandel een voorbeeld was voor duizenden militanten over heel de wereld’.

Optimisme

François Vercammen besloot de avond en verklaarde het veelbesproken optimisme van Ernest Mandel: Zijn optimisme was het resultaat van zijn eigen, persoonlijke ervaring. Het was dat optimisme dat zijn leven redde toen hij door de nazi’s gearresteerd werd. Hij was niet blind, hij begreep dat de intredende verandering er niet alleen een was tussen arbeid en kapitaal, maar dat heel de maatschappij diepgaand veranderde. Wat hem het meest verontruste was de ideologische ontwapening van de linkerzijde. Het moment is gekomen om zich te herpakken’. Waarop het Brecht-Eislerkoor de Internationale inzette.

De dag daarop werd de as van onze kameraad bijgezet op het Parijse kerkhof van Père Lachaise, in de buurt van de Mur des Fédérés, de helden van de Parijse Commune. Meer dan 1.500 mensen - waaronder opvallend veel jongeren - luisterden naar zeer geëmotioneerde toespraken van Alain Krivine en Livio Maitan. Onder het publiek o.a. Michel ‘Pablo’ Raptis, die in 1938 het stichtingscongres van de Vierde Internationale bijwoonde; Arlette Laguiller, woordvoerdster van Lutte Ouvrière, de Cubaanse ambassadeur, officiële vertegenwoordigers van de PCF en de PS...

Er werden boodschappen voorgelezen van Fausto Bertinotti, algemeen-secretaris van Rifundazione, Gregor Gysi van de Duitse PDS, de Franse auteur Gilles Perrault die van Mandel zegt: ‘Hij was een van die zeldzame mensen die je van de revolutie doen houden, omdat ze ze belichamen’.

Tussen de gedenksteen ter ere van de Internationale Brigaden, een andere ter ere van de antifascistische weerstanders, niet ver van het monument voor de slachtoffers van het nazisme, bevindt zich voortaan een graf waarop men kan lezen: `Prolétaires de tous les pays, unissez-vous dans la IV’ Internationale’

De interventies waren te talrijk om ze hier allemaal weer te geven. Alle interventies zullen weldra uitgeschreven en gepubliceerd worden. We kunnen hier enkel de verschillende sprekers en spreeksters bedanken voor hun bijdrage aan de herdenkingsplechtigheid: Guy Cudell, Alain Meynen, Joke De Leeuw, Jakob Moneta, Louis Van Geyt, Eric Corijn, Pierre Galand en nog anderen, waaronder Els Witte, rector van de VUB, die we nogmaals van harte bedanken voor alle steun bij de praktische organisatie van de herdenking.