Op vrijdag 29 september vond de
herdenkingsplechtigheid plaats voor onze overleden kameraad
Ernest Mandel. Meer dan driehonderd mensen zakten of naar de
Vrije Universiteit Brussel. `s Anderendaags werd in Parijs de as
bijgezet op het kerkhof van Père Lachaise, zoals Ernest het
verlangd had.
In uitvoering van de wil van Ernest was de
herdenkingsplechtigheid een militante activiteit. Doorheen een
reeks tussenkomsten van oude kameraden, leden en sympathisanten
van de SAP en de Vierde Internationale of persoonlijke vrienden,
werd zijn strijd en leven overlopen.
De door Guido Totté vakkundig gepresenteerde
avond werd geopend en afgesloten door François Vercammen, lid
van het Politiek Bureau van de SAP en van de leiding van de
Vierde Internationale. François legde uit welke de zin van dit
huldebetoon was aan ‘deze intellectueel, vol eenvoud, diep
menselijk in zijn relaties en oprecht in zijn politiek
engagement’.
Hulde brengen aan Ernest, verklaarde François
Vercammen, ‘betekent hem in de ‘sociale en historische context
van zijn tijd plaatsen’. Waarna hij de grote etappes van Ernest
Mandels jeugd en adolescentie overliep, een periode die Ernest
de laatste tijd `met genoegen en nostalgie’ aanhaalde.
François Vercammen legde ook uit welke de
intellectuele ‘obsessies’ van Mandel waren, samengevat in drie
vragen die de fundamentele as van zijn werk vormen: Waarom en
hoe overleefde het kapitalisme zijn crisissen? Waarom slaagt de
arbeidersklasse er niet in zich van haar (stalinistische en
reformistische) vervormingen te ontdoen? Hoe kan een kleine
revolutionair-socialistische minderheid het geheel van de
arbeidersklasse voor zich winnen?’.
Oorlog en verzet
Vele personaliteiten en vrienden van Ernest
volgden elkaar op om getuigenissen te brengen. De eerste, Jan
Craeybeckx, prof. emeritus aan de VUB, leerde Ernest kennen als
klasgenoot in het Atheneum van Antwerpen (1938). Met brio
vertelde hij over de rebelse streken van de scholier Ernest en
zijn uiteenlopende interesses: van wereldpolitiek, over
klassieke muziek tot de prestaties van FC Antwerp en
Beerschot...
Maxime Steinberg, historicus en directeur van
het studiecentrum over de tweede wereldoorlog, onderstreepte de
rol van het gezin Mandel, dat zeer vroeg via het door hen
uitgegeven tijdschrift ‘Het Vrije Woord’, inzag welk lot de
nazi’s voor de Joden in petto hadden. “Uit deze artikels blijkt
een zodanige luciditeit dat ik aanvankelijk dacht dat ze na de
oorlog geschreven waren”, zei Steinberg.
Lucien Perpette, voormalig BBTK-afgevaardige
bij Cockerill-Sambre, sprak over zijn eerste ontmoeting met
Mandel, toen deze - in de jaren ‘50 - marxistische basisvorming
gaf aan de SJW.
Aperitief
Vervolgens kwam Jean Van Lierde aan de beurt.
In dezelfde jaren’50 wordt hij -als katholieke scout –lid van de
SJW, dankzij Emile Van Ceulen en Ernest Mandel. Van Lierde
haalde ook een grappige anekdote aan. Op een avond zaten Marcel
Liebman, Ernest Mandel en hijzelf ten huize Mandel te
discussiëren rond een glaasje porto. Plots wordt er gebeld en
Ernest haast zich om de fles en de glazen te verbergen met de
woorden: Dat is vast een militant!’. Waarop Van Lierde besloot:
Marcel en ik hebben nooit begrepen waarom een aperitief en het
marxisme niet met elkaar te verzoenen zijn!
Andere sprekers betraden het spreekgestoelte,
afgewisseld met video- en filmbeelden en muziek door Remko
Devroede.
Grootste boek
Jaap Kruithof beklemtoonde dat Ernest wel
eens de bal mis sloeg, vooral omwille van zijn ontwapenend
optimisme. “Met Mandel verliezen we onze grootste
intellectueel van de tweede helft van deze eeuw. (...) Hij was
intellectueel zo superieur dat het moeilijk was je met hem te
meten. Ik herinner me een debat tussen hem en Eyskens... dat was
belachelijk”. Ook al herhaalde Kruithof dat je de man niet
de hemel mocht inprijzen, stelde hij zelf: ‘Het
Laatkapitalisme is het grootste boek dat in België gepubliceerd
werd om het neo-kapitalisme te begrijpen (...) Het zijn werken
van een niveau gelijk aan Marx zelf’.
Ida Dequeecker ging dieper in op de relatie
tussen Ernest en zijn kameraden van de SAP: “Hij stelde ons
altijd een heleboel vragen, over onze strijd, onze taken... Hij
had veel aandacht voor het feminisme. In tegenstelling tot vele
mannen, had hij niet de pretentie zich een feminist te noemen.
Hij was ervan overtuigd dat er geen socialisme zonder feminisme
kon zijn en omgekeerd.”
Abraham Serfaty stelde dat ‘Ernest Mandel
een voorbeeld was voor duizenden militanten over heel de
wereld’.
Optimisme
François Vercammen besloot de avond en
verklaarde het veelbesproken optimisme van Ernest Mandel:
Zijn optimisme was het resultaat van zijn eigen, persoonlijke
ervaring. Het was dat optimisme dat zijn leven redde toen hij
door de nazi’s gearresteerd werd. Hij was niet blind, hij
begreep dat de intredende verandering er niet alleen een was
tussen arbeid en kapitaal, maar dat heel de maatschappij
diepgaand veranderde. Wat hem het meest verontruste was de
ideologische ontwapening van de linkerzijde. Het moment is
gekomen om zich te herpakken’. Waarop het Brecht-Eislerkoor
de Internationale inzette.
De dag daarop werd de as van onze kameraad
bijgezet op het Parijse kerkhof van Père Lachaise, in de buurt
van de Mur des Fédérés, de helden van de Parijse Commune.
Meer dan 1.500 mensen - waaronder opvallend veel jongeren -
luisterden naar zeer geëmotioneerde toespraken van Alain Krivine
en Livio Maitan. Onder het publiek o.a. Michel ‘Pablo’ Raptis,
die in 1938 het stichtingscongres van de Vierde Internationale
bijwoonde; Arlette Laguiller, woordvoerdster van Lutte
Ouvrière, de Cubaanse ambassadeur, officiële
vertegenwoordigers van de PCF en de PS...
Er werden boodschappen voorgelezen van Fausto
Bertinotti, algemeen-secretaris van Rifundazione, Gregor
Gysi van de Duitse PDS, de Franse auteur Gilles Perrault die van
Mandel zegt: ‘Hij was een van die zeldzame mensen die je van
de revolutie doen houden, omdat ze ze belichamen’.
Tussen de gedenksteen ter ere van de
Internationale Brigaden, een andere ter ere van de
antifascistische weerstanders, niet ver van het monument voor de
slachtoffers van het nazisme, bevindt zich voortaan een graf
waarop men kan lezen: `Prolétaires de tous les pays,
unissez-vous dans la IV’ Internationale’
De interventies waren te talrijk om ze
hier allemaal weer te geven. Alle interventies zullen weldra
uitgeschreven en gepubliceerd worden. We kunnen hier enkel
de verschillende sprekers en spreeksters bedanken voor hun
bijdrage aan de herdenkingsplechtigheid: Guy Cudell,
Alain Meynen, Joke De Leeuw, Jakob Moneta, Louis Van Geyt,
Eric Corijn, Pierre Galand en nog anderen, waaronder Els
Witte, rector van de VUB, die we nogmaals van harte
bedanken voor alle steun bij de praktische organisatie van
de herdenking.
|