Dit geeft me trouwens de kans hier te zeggen dat bijvoorbeeld ook in Oost-Europa, waar het ‘reële socialisme’ zich nooit ten volle - en soms helemaal niet - van het stalinisme bevrijden kon, Ernest Mandel mettertijd gewoon niet meer kon verzwegen worden. In Polen en Hongarije werd in tijdschriften bijwijlen uitvoerig uit Mandels Traité d'économie marxiste geciteerd en verschenen samenvattingen van zijn werk. Hij behoorde er volop tot de pleïade van ongemakkelijke marxisten waarvan de lectuur eigenlijk toch een ‘must’ was. In de DDR en Tsjecho-Slowakije werd hij genegeerd, en men vergunne ons hier te zwijgen over Roemenië of Bulgarije. In de USSR werd hij, laten we zeggen, zijdelings geciteerd, bijvoorbeeld in het raam van een verslag over interessante discussies die in West-Europa of de USA hadden plaatsgehad. Daar bleef het dan bij. Maar de vraag `Et ce Mandel, a-t-il encore publié des choses interessantes recemment?' dook wel op in gesprekken die ik persoonlijk op het Centraal Comité had. En men zinspeelde in het vage op ontmoetingen die hadden plaatsgehad. Ik laat het er bij. Ook hier heeft men een bepaald niet indrukwekkende pagina uit bet boek van het reële socialisme in handen. 

En quid met de Belgische KP? In de jaren dat de stempel van Mandel duidelijk op La Gauche stond, was het blad wekelijkse plichtlectuur voor Belgische KP-militanten met zelfrespect qua behoefte aan duiding, naast en meestal voor de eigen partijpers. En dat voor Vlamingen als Franstaligen. Dat werd nadien ten dele aangevuld door Links, maar er nooit door vervangen. Enkele jaren kwam er ook nog France-Observateur bij . En Mandels Traité d'économie marxiste. En het waren de slechtste jaren niet. De relatie met de 'trotskisten' bleef evenwel aartsmoeilijk, ook wat Mandel betrof. En langs beide kanten. Voor de meesten in de KP, die er nog steeds a priori van uitgingen dat Trotski ongelijk had gehad en zijn ongelijk op z'n zachtst op de scheidingslijn van de politieke criminaliteit balanceerde, kon hier gewoon niet gediscussieerd worden, ook niet na het XXste congres en de eerste aanloop naar de 'destalinisatie' toe. En bij de toenmalige RAL bleef het onuitroeibare stalinisme van de KPB een axioma en een vaste waarde in bet spraakgebruik als bet over de communisten ging. 

In de praktijk wou het nogal loslopen. Vooral menige eisenstrijd en de solidariteit met het strijdende Vietnam hielpen daarbij. Toen enkelen van de KP-leiding er de Vietcongdelegatie in Parijs wilden van overtuigen dat met hun kontakten naar de trotskisten toe toch maar beter opgepast werd, deelde de VC hun woordelijk mee dat zij hulp aanvaardde van wie ze aanbood en terzake van niemand lessen te ontvangen had. In de KP werd dat thema nooit weer aangeroerd. 

Maar bet bleef wel stroef. Burnelle, overigens geen man om bang te zijn van een nieuw idee, bleef er tegenstander van om met de trotskisten in zee te gaan, bijvoorbeeld bij een verkiezing. Kon het echt niet anders (bijvoorbeeld de zaak Legrève in 1965 te Brussel) dan was hij daar niet onverdeeld gelukkig mee. 

En bij de verkiezingen van 1978, toen er een zeer reële kans was te Antwerpen op te komen met een sterke linkse lijst van KP en SAP met beduidende Christelijk-progressieve deelname, werd ikzelf in het Politiek Bureau van de KPB ongenadig afgeschoten en van opportunisme beschuldigd. Slechts Jean Blume sprong me bij. Bij de volgende verkiezingen vond het Antwerpse 'opportunisme' opeens volop navolging in de KP, met name, maar niet alleen, te Gent. Maar de kans was verkeken, het gouden moment van de geloofwaardigheid was voorbij... 

Toen in 1987 de PVDA plots goede woorden voor de KP overhad en er politieke samenwerking mee wou aangaan, incluis een eenheidslijst, schreef ik in een brief aan de PVDA (opgenomen in Solidair) dat zoiets alleen maar kon zo de SAP tot deelname werd gevraagd. De SAP zei ja, de PVDA zei neen en zag weer de trotskistische satan opstaan uit het hellevuur. Tja. 

Ernest Mandel was bij dat alles, naar ons leek, nooit direct betrokken, al kwam hij met een SAP-delegatie de KP ten tijde van Burnelle wel eens polsen over gemeenschappelijk optreden bij de verkiezingen. Maar hij zal geïnformeerd geweest zijn en het zijne hebben gedacht van het dwaze weggooien van aangeboden en bespreekbare kansen, terwijl KP-afdelingen intussen brief na brief schreven aan lokale BSP-afdelingen. Zonder antwoord van die kant, uiteraard. 

Kwam er gelegenheid tot discussie, ook publieke, met communisten dan reageerde Mandel telkens positief. Ik herinner me nog een fel debat te Antwerpen over het stalinisme. De KP had sterk gemobiliseerd. Maar na afloop bleek bet aantal communisten dat inzag dat voor het stalinisme geen verdediging meer kon worden ingeroepen, zelfs geen vergoelijkende of verontschuldigende, er stevig op vooruit gegaan. Dat alles behoort tot de dingen die me de jongste weken door het hoofd zijn gegaan. Zeker geen afsluitende visie over de relatie KP-SAP. Geen lofzang of doempreek. Maar ik wou het hier graag kwijt. 

(*) Jan Debrouwere was jarenlang lid van het Centraal Comité en het Politiek Bureau van de Kommunistische Partij van België (KPB-PCB)