'La
Gauche', waaraan
ik van 1961 tot 1972 mijn medewerking verleende, vroeg me enkele persoonlijke herinneringen aan Ernest Mandel
op papier te zetten. Dat is graag gedaan.
Ernest
Mandel is een van de twee marxistische denkers die de meeste invloed op mijn politieke
vorming uitoefenden (de andere was de socioloog Lucien Goldmann), maar Ernest was
veruit de belangrijkste van beiden.
Eerste
ontmoeting
Ik
ontmoette Ernest Mandel voor het eerst eind 1959. In
die periode zat ik in de fase die me zou leiden naar mijn ontslag uit de Kommunistische Studenten en de
Kommunistische Partij van Belgie. Een van de meningsverschillen hield
verband met de houding t.a.v. de EEG (de 'gemeenschappelijke markt van de zes'). De KP nam een totaal
negatief standpunt in, wat overigens overeenstemde met de conservatieve belangen van de kleine industrie en de
familiale landbouwbedrijven. Mandel, die deel uitmaakte van de economische kommissie van het ABVV, had
net in opdracht van de BBTK een boekje gepubliceerd
over de Gemeenschappelijke Markt. Overigens ontving
ik net tijdschriften van de Vierde Internationale met artikels
over hetzelfde onderwerp. Een trotskistische kameraad uit Luik,
lid van de BSP, raadde toen Ernest aan
mij te ontmoeten. Op die manier kwam ik bij hem thuis, te
Sint-Joost, Charles-Quirotstraat.
Wat
indruk op me maakte (naast dat eerste onderhoud, uiteraard) waren de vele boeken die op zijn
bureau en op stoelen opeengestapeld lag en: niet alleen
politieke werken,
maar ook veel boeken over kunst en romans, in de
meest diverse talen.
Ernest
als voetganger
Vanaf
dan volgden de ontmoetingen zich snel op. Maar Mandel met z'n
vele activiteiten, had veel minder tijd dan ik, de student. Hij
stelde me een originele formule
voor, die we meermaals uitvoerden. Ik kwam bij hem en ik vergezelde hem te voet naar voor mij onbekende
plaatsen (geen van beiden reed met de auto en Ernest
hield niet zo van de tram, meer bepaald omwille van de
discretie), zoals het centraal kantoor van postcheckrekeningen
of een of andere verzekeringsinstelling. Het
waren zeer interessante stadswandelingen, of en toe gekruid met historische uitweidingen over een of andere plaats
of historisch monument... Hetzelfde gebeurde soms
in Antwerpen. Na er de eerste trotskistische 'cel' opgericht
te hebben (waar we vaak per trein naartoe gingen), stond een kleine tussenpauze ons soms toe snel een joodse
patisserie in de buurt van de Pelikaanstraat te bezoeken. Zo ontdekte ik de “Käsekuche” en de “Zitronentarte”.
Een
georganiseerd mens
Mandel
was een zeer georganiseerd mens in elke zin van het woord. Zo had hij schrijverspseudoniemen die
aan een zeer precieze logica beantwoordden: in functie van
doelpubliek en onderwerp. Hierin lag geen enkel “machiavellisme” besloten, maar eerder een wil tot samenhang
in functie van het vermeend politiek bewustzijn van
de lezer.
Artikels
over internationale politiek werden in de pers van de Vierde Internationale getekend met 'Germain',
wanneer
hij de problemen van de Belgische KP of de schoolstrijd aanhaalde werd dat “Henri
Vallin”, in
La
Wallonie of
France-Observateur (de
voorloper van Nouvel
Observateur) tekende
hij met Pierre
Gousset. In
Links,
La Gauche, De Socialistische Stem en
daarna Rood
tekende
hij uiteraard met Mandel.
Deze
zin voor organisatie - die
zowel in de “wandelingen” als in de artikels tot uiting kwam- merkte men ook aan
zijn lectuurfiches. In die tijd waren er geen computers en de fotokopieermachine deed pas haar intrede. Vandaar
het gebruik van “Ficard
steekkaarten” (15 cm
op 10), waarvan
hij een grote afnemer was.
Nadat
er tussen ons een band van vertrouwen heerste, aanvaardde Mandel zelfs dat ik hele stapels van die kostbare
fiches over de geschiedenis van de internationale
en Belgische arbeidersbeweging mee naar huis nam, zodat
ik ze kon overschrijven. Ze waren o.a. van groot
nut toen Marcel Liebman aan zijn thesis werkte over de oorsprong van het Belgisch communisme, want Ernest zond hem
naar mij om er de geschreven copies van
deze lectuurfiches te raadplegen.
Met
Traité
de l’économie marxiste
werd Mandel beroemd. De studenten van SJW mobiliseerden zich spontaan
om het boek (waarop je schriftelijk kon intekenen)
te verspreiden, want Ernest zou er nooit aan gedacht
hebben voor zijn boek een mobilisatie 'af te kondigen'. Zo
ontstonden andere wandelingen, om mensen
te doen intekenen, vervolgens om hen het boek aan huis te
brengen. Maar dat deden we spontaan.
Studenten,
studeer!
Ik
zou hier een enorm verschil willen aanstippen tussen Mandel en
de valse profeten die uiterst-links helaas
maar al te goed gekend heeft. Na de staking van 60-61
(de helft van die tijd bracht ik door in voorlopige hechtenis
in de gevangenis van Sint-Gilles), zei Ernest me iets zeer belangrijks: “Je
bent student, je hebt het geluk
te kunnen studeren... je moet die kans niet verkwanselen”. Het was nog niet de periode van de “inplanting”
in de
fabrieken, hoewel sommigen er al aan dachten. Volgens
Mandel mocht de student, ook de `burgerlijke',
zich geen complex laten aanpraten die hem er zou van verhinderen
zijn studies verder te zetten en de mogelijkheid te verkwanselen
de arbeidersbeweging kennis bij te brengen.
De les werd aanhoord, een klein jaartje later, tot verrassing van... Mandel zelf.
In
juni '62 zou er in België een vergadering doorgaan van
het International Uitvoerend Comité van de IVde Internationale.
Voor de 'ingewijden' kan ik zeggen dat het
de eerste vergadering zou worden waarop de breuk met
de 'tendens van Pablo' zich begon of te tekenen. Ik was
(nog) geen lid van deze instantie, maar ik stelde een familiale
eigendom ter beschikking. Ik was dus gastheer. Ernest
was verrast toen ik hem de sleutels van het pand overhandigde.
'Kom je niet?', vroeg hij. 'Neen', antwoordde
ik, U pas het
ordewoord toe dat je me een jaar geleden
gaf.'
Federalisme
en arbeiderscontrole
Na
de breuk tussen La
Gauche en de Luikse leider André
Renard, die de Mouvement
Populaire Wallon en
het weekblad Combat
oprichtte in de strijd voor het federalisme,
waren er enkele problemen om het ordewoord van het federalisme ingang te doen vinden bij de linkse socialistische
militanten (en ook bij de trotskistische van de
'entristische' organisatie). Mandel wendde al zijn diplomatie
aan, maar het was pas in juni 1961 dat de algemene
vergadering van medewerkers van La Gauche zich
ten gunste van het federalisme uitsprak, verbonden aan
de structuurhervormingen. Het Vlaamse weekblad Links zou nog lange tijd
terughoudend blijven.
De noodzakelijke heroriënteringen
van de linkse socialisten werden in die tijd hoofdzakelijk door
Mandel ingegeven. Alvorens dit
artikel te schrijven, herlas ik zijn politieke nota's (die vaak met 'Waarde vriend' begonnen)
over tal van onderwerpen: mijn aandacht vestigde
zich op een opmerkelijke - zeer pedagogische - nota
over de hervorming van de ziekte- en invaliditeitsverzekering
van 1963 en de strijd voor gratis gezondheidszorg.
Ook een andere nota (uit 1967) in ondersteuning
van de Leuvense studentenopstand en de overheveling
van de Franstalige afdeling UCL naar Wallonië.
Inzet: de leden van de PWT (Parti Wallon des Travailleurs) overtuigen van de noodzaak van die overheveling
in overeenstemming met het recht van de volkeren
op zelfbeschikking. Dat was geen gemakkelijke zaak.
Mandel
was ook een van de pioniers van de “arbeiderscontrole”
als oriëntering
van het ABVV. Ook dat vergde tijd, want in maart '58
schreef hij nog - onder
zijn echte naam - in La Gauche dat
de steenkool- en energiesector
moest genationaliseerd warden “onder
arbeidersmedebeheer” (vergeet
niet dat Ernest lid was van
een ABVV-commissie). Pas in september '58 pleit de
brochure van Renard “Vers
le Socialisme par l’Action (grotendeels door Ernest
geschreven) voor arbeiderscontrole...
Sectair, niet sectair?
Binnen
zijn organisatie stond Mandel vaak in de minderheid.
(Bijna) altijd onderwierp hij zich (on)vrijwillig aan
de meerderheidsdiscipline. Sectair? Neen! Maar wanneer
hij het gevoel had dat zijn politieke tegenstanders de
toekomst of het bestaan van de organisatie op de helling
dreigden te zetten, werd hij onhandelbaar en soms
zelfs onrechtvaardig, door het karikaturaal vervormen van de standpunten van de anderen. Sectair? Misschien. Maar
nooit met het vooropgesteld doel de andere
te vernietigen. Het gebeurde veeleer onbewust.
Toen ik de IVde Internationale
verliet, tastte dat onze persoonlijke relatie niet aan. Ernest
had een opmerkelijke studie geschreven over de ideologie van Hendrik
De Man. In 1973
werd hij uitgenodigd op een colloquium over
deze Belgische socialistische voorman. Maar het ministerie van
justitie en de politie weigerden hem toegang tot Zwitsers
territorium. Vermits ik over dat onderwerp
studiewerk had verricht (meer bepaald vertrekkend van
zijn kleine steekkaarten), vroeg hij me eenvoudigweg
hem in Genève te vervangen. Wat ik ook deed.
In
1983 betrok hij me bij het internationaal colloquium over
Karl Marx aan de VUB. Nadien hadden we een uitgebreide correspondentie over marxisme en ethiek. In 1991
ontmoetten we elkaar voor de laatste maal. Die keer had ik hem uitgenodigd voor een internationaal colloquium
over de Belgisch-Russische schrijver Victor Serge.
Hij vertoonde reeds de uiterlijke tekenen van ziekte.
Sindsdien
hadden we slechts korte telefonische gesprekken. Ik zag hem niet meer terug.
Epiloog
Iemand
stelde me een vraag over de 'verankering' van Ernest Mandel in de Belgische arbeidersbeweging.
Die is onloochenbaar. Zowel
door zijn kennis ervan als door
zijn engagement en zijn invloed op meerdere generaties
militanten. Ik heb steeds betreurd dat die band vanaf 1971 geleidelijk losser werd. Het gevaar dat dit inhield
kwam tot uiting tijdens mijn laatste 'plenum' van het Internationaal Uitvoerend Comité in december 1971. Ik verzette me
indertijd tegen de manier waarop de
Internationale hervormd werd. Het was een van de redenen van mijn vertrek, een jaar later.
Hoe
anders besluiten dan met de opdracht van Ernest aan
zijn vader Henri Mandel in Traité de l'économie marxiste?
“Onverschrokken van geest, edelmoedig van inborst”.
Gegroet!
(*)
Guy
Desolre, docent
aan de ULB,
vice-gouverneur
van de provincie Vlaams-Brabant en
voormalig lid van
het Verenigd
Secretariaat van de Vierde Internationale
|